Przesłanką pozytywną orzeczenia rozwodu jest zupełny i trwały rozkład pożycia, natomiast przesłankami negatywnymi wyłączającymi dopuszczalność rozwodu są: sprzeczność orzeczenia rozwodu z dobrem wspólnych małoletnich dzieci małżonków, sprzeczność orzeczenia rozwodu z innych względów z zasadami współżycia społecznego, a także żądanie rozwodu przez małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 56 § 1 – 3 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy).
Przesłanką pozytywną orzeczenia separacji jest zupełny rozkład pożycia, natomiast przesłankami negatywnymi wyłączającymi dopuszczalność separacji są: sprzeczność orzeczenia separacji z dobrem wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo sprzeczność orzeczenia separacji z innych względów z zasadami współżycia społecznego. Jednocześnie, Sąd może orzec separację na podstawie zgodnego żądania obojga małżonków, jeżeli małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci (art. 611 § 1 - 3 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy).
W myśl art. 612 § 1 i 2 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, jeżeli jeden z małżonków żąda orzeczenia separacji, a drugi z małżonków żąda orzeczenia rozwodu i żądanie rozwodu jest uzasadnione, Sąd orzeka rozwód. Jeżeli jednak orzeczenie rozwodu jest niedopuszczalne, natomiast żądanie orzeczenia separacji jest uzasadnione, Sąd orzeka separację.
Ponadto, zgodnie z treścią art. 59 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, w ciągu trzech miesięcy od chwili uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu małżonek rozwiedziony, który wskutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, może przez oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub konsulem powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa. Możliwości takiej nie posiada natomiast małżonek po uprawomocnieniu się orzeczenia separacji.
Zgodnie z treścią art. 17 pkt 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, do właściwości sądów okręgowych należą sprawy:o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe oprócz spraw o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa oraz o rozwiązanie przysposobienia. Powyższe oznacza, iż do właściwości rzeczowej Sądów Okręgowych w pierwszej instancji należą m. in. sprawy o rozwód i sprawy o separację.
Od pozwu o rozwód i separację pobiera się opłatę stałą w kwocie 600 zł. Natomiast od wniosku o separację na zgodne żądanie małżonków pobiera się opłatę stałą w kwocie 100 zł. (art. 26 ust 1 pkt 1 i 2 oraz art. 37 pkt 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).
